ارگونومی در روانشناسی صنعتی سازمانی

اگر بخواهید در یک محیط کار کنید، ترجیح می­دهید که محیط کارتان مجهز به بروزترین امکانات و دارای لوازمی استاندارد باشد که جایی برای استراحت هم دارد و یا در محیطی باشید که لوازم آن قدیمی، غیراستاندارد و کثیف است؟ فکر می­کنید در کدام محیط عملکرد بهتری خواهید داشت؟ ارگونومی در محیط کار به همین موارد اشاره دارد. در حقیقت به بیانی ساده، ارگونومی در روانشناسی صنعتی و سازمانی، اشاره دارد به روش­های طراحی محصولات و سیستم­های رفاهی که عملکرد انسان را افزایش می­دهند. متخصصان ارگونومی تعامل انسان و محیط را در سطوح فردی، گروهی و سازمانی بررسی می­کنند. در حقیقت هدف ارگونومی در محیط کاری، طراحی محصولاتی است که توانایی­های فیزیکی، شناختی و انگیزشی انسان را تقویت کرده و جنبه­های اجتماعی، فنی و سازمانی یک سیستم را بهبود بخشد. ارگونومی به طور ویژه برای بهبود ایمنی و بهره­وری در سیستم­های پیچیده اجتماعی و فنی استفاده شده است.

ارگونومی در محیط کار چیست؟

هر چیزی که ما اختراع می­کنیم یا می­سازیم در نهایت برای استفاده و منافع انسان طراحی شده است. همانطور که تکنولوژی و سیستم­های کاری تکامل یافته­اند، بزرگتر، پیچیده­تر و به هم پیوسته­تر شده­اند. سرعت تغییر در چنین سیستم­هایی و افزایش پیچیدگی آنها، احتمال وقوع پیامدهای ناخواسته و نامطلوب را افزایش می­دهد. ارگونومی به عنوان حرفه­ای ظهور کرده است که متخصصان آن تلاش می­کنند تا اطمینان حاصل کنند که ابزارها، محصولات و سیستم­ها به گونه ای طراحی شده اند که برای انسان ایمن، قابل استفاده و مفید باشند. به طور خاص، عوامل انسانی و ارگونومی «رشته علمی مربوط به درک تعاملات بین انسان ها و سایر عناصر یک سیستم، و حرفه ای است که نظریه، اصول، داده­ها و روش­ها را برای طراحی به منظور بهینه­سازی رفاه انسان و به طور کلی عملکرد سازمان به کار می­گیرد. ارگونومی منحصر به فرد است زیرا: نگاهی سیسمتی دارد، طراحی محور است و از همه مهمتر بر بهبود عملکرد و رفاه تمرکز دارد. دامنه کار ارگونومی بسیار گسترده است، و معمولا در یکی از سه سطح زیر تجزیه و تحلیل می­شود:

• سطح فردی: در این سطح فرد روانشناس صنعتی و سازمانی بر تعاملاتی متمرکز است که یک انسان ممکن است با یک سیستم، فناوری یا ابزار مهندسی شده داشته باشد.
• سطح گروهی: سطح گروهی تجزیه و تحلیل بر نحوه تعامل گروه­ها یا تیم­های انسانی با فناوری و چگونگی تأثیر این تعاملات بر عملکرد متمرکز است.
• سطح سازمانی: سطح سازمانی تجزیه و تحلیل، تأثیری را که عوامل طراحی سازمانی (مانند ساختار سازمانی، فرآیندهای سازمانی و طراحی کار) و استفاده از فناوری بر رفاه انسان و بهره‌وری کلی دارند بررسی می‌کند.

برای هر یک از این سطوح تحلیل، عوامل انسانی و متخصصان ارگونومی از دانش رشته‌های مختلف استفاده می‌کنند تا طیف وسیعی از موضوعات را بررسی کنند و مداخلاتی را برای تعاملات انسان و سیستم طراحی کنند.

محیط کاری ارگونومیک چه مزایایی دارد؟

• کاهش هزینه ­ها با محیط کاری ارگونومیک! محیط کاری ارگونومیک، علاوه بر اینکه تمرکز افراد را افزایش می­دهد، متعاقباً موجب می­شود افراد کمتر اشتباه کنند. این موجب می­شود پرداخت غرامت ناشی از آسیب در محیط کاری، کاهش پیدا کند. این به ویژه برای کارکنانی که در محیط­های پرخطر (مانند: کارگاه­هایی که با دستگاه برش کار می­کنند)، مفید خواهد بود. همچنین، لازم به ذکر است که هزینه­های غیرمستقیم می­تواند تا بیست برابر هزینه مستقیم آسیب باشد.

• ارگونومی موجب بهره وری بهتر کارکنان می­شود. اگر اصول ارگونومیک به درستی مورد استفاده قرار بگیرند، اغلب موجب بهبود عملکرد می­شود. با طراحی شغلی برای موقعیت خوب، تلاش کمتر، حرکات کمتر و دستیابی بهتر، محیط کاری کارآمدتر می­شود.

• محیط کاری ارگونومیک موجب بهبود کیفیت می­شود. محیط کاری که ارگونومیک نباشد، موجب ایجاد خستگی کارکنان شده و درنتیجه موجب می­شود کارکنان بهترین عملکرد خود را انجام ­ندهند. همچنین هنگامی که وظیفه شغلی از نظر فیزیکی بیش از حد بر فرد فشار وارد می­کند، ممکن است کار خود را با کیفیت بالا انجام ندهند. به عنوان مثال، یک کارمند ممکن است به دلیل نیاز به نیروی زیاد، پیچ را به اندازه کافی محکم نبندد که می تواند مشکل کیفیت محصول ایجاد کند.

• محیط کاری ارگونومیک تعامل کارکنان را بهبود می­بخشد. با ایجاد یک محیط کاری ارگونومیک، کارمندان متوجه می­شوند که شرکت بهترین تلاش خود را برای اطمینان از سلامت و ایمنی آنها انجام می­دهد. اگر یک کارمند در طول روز کاری خود احساس خستگی و ناراحتی نکند، می­تواند باعث کاهش استعفا، کاهش غیبت، بهبود روحیه و افزایش مشارکت کارکنان شود.

• ارگونومی فرهنگ ایمنی بهتری ایجاد می­کند. ارگونومی تعهد شرکت به ایمنی و سلامت را به عنوان یک ارزش اصلی نشان می­دهد. در حقیقت ارگونومی در محیط کاری، این پیام را به کارکنان می­رساند که آنها با ارزش­ترین دارایی کارفرما هستند. درنتیجه ایجاد و تقویت فرهنگ ایمنی و بهداشت در شرکت منجر به عملکرد بهتر انسانی برای سازمان خواهد شد.

پیشنهاد میکنیم بخوانید: ۷ نوع آموزش در محل کار به سبک روانشناسی صنعتی و سازمانی

7 نکته برای بهبود ارگونومی در محیط کار

• تمرین وضعیت بدنی مناسب: وضعیت بدنی مناسب، تنها به معنای یک موقعیت راحت برای کار کردن نیست. چه بسا برخی از موقعیت­ها، در عین حال که برای کارکنان راحت است، ممکن است از نظر ارگونومیکی صحیح نباشند. برخی تغییر مکان­ها و جابجایی­ها در موقعیت در طول روز حتی می­تواند برای برخی از کارکنان که دارای ناتوانی­های جسمانی هستند که هم مفید باشد.

• تغییر دادن: اگر وظایف افراد یدی است (مانند نجاری، آشپزی و…)، تکرار مداوم همان حرکت در طول روز می­تواند باعث ایجاد خستگی و فشار شود. اگر امکان جایگزینی وظایف وجود دارد، توصیه می­شود حتما وظایف چرخشی باشد. اگر چرخش شغل یا جایگزینی وظایف در طول شیفت ممکن نیست، بهتر است به عنوان کارفرما، برای پرسنل خودتان زمان­هایی برای استراحت درنظر بگیرید. در زمان استراحت، بهتر است افراد حرکات کششی انجام دهند یا تمرینات ساده­ای را انجام دهند تا عضلات و تاندون­های خود را از فشار خارج کنند.

• استفاده از زانو: اگر وظایف به نحوی است که شامل بلند کردن می­شود، در حمل از تکنیک­های صحیح بلند کردن استفاده کنید. هرگز با عضلات پشت خود بلند نشده و از زانوهای خودتان نیز استفاده کنید.

• یک صندلی خوب بگیرید. اگر تمام یا بیشتر روز را پشت میز می­نشینید، به یک صندلی ارگونومیک نیاز دارید که تنظیمات مختلفی برای انواع حالت­های نشستن دارد. بهترین صندلی‌ها دارای ارتفاع قابل تنظیم، تکیه‌گاه بازو، تکیه‌گاه کمر و تنظیمات عمق کف صندلی هستند. اگر پاهای شما به زمین نمی­رسد، باید همراه با صندلی از تکیه­گاه پا استفاده کنید.

• کامپیوترتان نیز باید ارگونومیک باشد. صفحه کلید و ماوس باید در یک سطح باشند و وزن بازوهای شما توسط تکیه گاه صندلی پشتیبانی شود. صفحه کلید و ماوس نیز باید طوری قرار بگیرند که مچ دست شما صاف بماند. همه ابزارهای مورد نیاز دیگر، مانند منگنه، خودکار یا مداد، و تلفن شما باید در دسترس باشند. اگر به طور مکرر از تلفن استفاده می­کنید، یک هدست را به جای قرار دادن تلفن بین گوش و شانه انتخاب کنید.

• مراقب چشمان خود باشید. خستگی چشم در کارمندان رایج است. زیرا ساعات زیادی از روز خود را به مانیتور کامپیوتر نگاه می­کنند. مانیتور خود را طوری تنظیم کنید که هنگام نشستن روی صندلی خود در سطح چشم قرار گیرد. مطمئن شوید که مستقیماً به آن نگاه می­کنید و زاویه دار نیست.

• استراحت کنید. یک محیط کاری پر استرس می­تواند باعث شود که کارکنان عضلات خود را منقبض کرده و برای مدت طولانی در آن حالت بمانند. کارکنانی که برای انجام وظایف خود احساس فشار می­کنند ممکن است از استراحت صرف نظر کنند یا برای انجام سریعتر وظایف، خود را تحت فشار قرار دهند. اما این ممکن است در نهایت موجب فرسودگی شغلی در فرد شود. بنابراین بهتر است هر چند وقت یکبار، به خودتان استراحت بدهید.

منابع:

• ergo-plus.com
• osg.ca
• Hassall, M., & Xiao, T. (2015). Human factors and ergonomics.