فرسودگی شغلی یا کار زدگی

فرسودگی شغلی یا کار زدگی، یک سندرم روان­شناختی است که در پاسخ به فشارهای روانی مزمن هیجانی و بین فردی در محل کار ایجاد می­شود که عملکرد فردی و اجتماعی را مختل می­کند. در حالی که برخی از افراد ممکن است شغل خود را در نتیجه فرسودگی شغلی ترک کنند، برخی دیگر ممکن است به کار خود ادامه دهند، اما حداقل عملکرد را خواهند داشت. این کاهش کیفیت کار و سلامت جسمی و روانی می‌تواند عواقب زیادی نه تنها برای فرد، بلکه برای همه افرادی که تحت تاثیر آن شخص هستند، داشته باشد.

فرسودگی شغلی (Burnout) چیست؟

فرسودگی شغلی چیز ساده­ای نبوده و باعث می­شود که فرد برای کنار آمدن با بار اضافی کار، از نظر احساسی و شناختی از کار فاصله بگیرد. در ابتدا فرسودگی شغلی با استفاده از مطالعه تجارب افراد گوناگون از کار کردن بود. این مطالعات به صورت تدریجی یک الگویی از فرسودگی شغلی را نشان داد که در پاسخ به فشار روانی دائمی در محل کار داده شد. سه بعد کلیدی این پاسخ عبارتند از:

• خستگی شدید: این مولفه به افزایش احساس تهی شدن منابع عاطفی و فیزیکی فرد اشاره دارد.
• احساس بدبینی و دوری از کار: مؤلفه بدبینی یک بعد انگیزشی و بین­فردی فرسودگی شغلی را نشان می­دهد. بدبینی به یک پاسخ منفی، بی­عاطفه، یا بیش از حد گسسته از جنبه­های مختلف شغل اشاره دارد. بدبینی به از دست دادن عجین شدن هیجانی با کار اشاره دارد.
• احساس ناکارآمدی و عدم موفقیت: مؤلفه کاهش کارآیی یا عدم موفقیت نشان­دهنده بعد خودارزیابی فرسودگی شغلی است. این مولفه به احساس بی­کفایتی و عدم موفقیت و بهره­وری در کار اشاره دارد.

اهمیت این مدل سه بعدی این است که به وضوح تجربه فشار فردی را در بافت اجتماعی محل کار قرار می دهد و شامل تصور فرد از خود و دیگران می شود.

انواع فرسودگی شغلی: 4 نوع فرسودگی شغلی

• فرسودگی شغلی آشفته: با حجم کار بیش از حد و معمولا سطح بالایی از خودگذشتگی مشخص می­شود. این نوع معمولا منجر به موفقیت بیش از حد در محل کار و عدم موفقیت در سایر زمینه­های زندگی (به عنوان مثال، زندگی شخصی) می­شود.

• فرسودگی شغلی کم چالش: این نوع فرسودگی معمولا با یک محیط کاری که فعال نیست و وظایف کاری در آن اغلب تکراری هستند، مشخص می­شود. در حقیقت چیزی که موجب فرسودگی شغلی می­شود، یکنواختی کار است. چرا هیچگونه راهی برای رشد حرفه­ای وجود ندارد.

• فرسودگی شغلی کهنه: این نوع فرسودگی شغلی همچنین به عنوان فرسودگی ناشی از غفلت شناخته می­شود. مشخصه اصلی فرسودگی شغلی کهنه، درماندگی و ناامیدی آموخته شده است. این نوع فرسودگی معمولاً به دلیل وظایف بدون ساختار یا نامشخص ایجاد می­شود. فرد در مواجهه با کارهای بالقوه سخت و استرس­زا رویکردی غفلت­آمیز پیشروی اتخاذ می­کند.

• فرسودگی شغلی ناهماهنگ: این نوع فرسودگی شغلی با اختلاف بین ارزش­های شرکت و ارزش­های شخصی و اصول زندگی فرد مشخص می­شود. چنین فرسودگی شغلی اغلب در مشاغلی وجود دارد که برای برخی افراد غیر الهام بخش تلقی می­شوند. به این علت به آن ناهماهنگ گفته می­شود که ارزش­ها و علایق حرفه­ای و شخصی ناهمتراز هستند.

پیشنهاد میکنیم بخوانید: روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟

فرسودگی شغلی چه مراحلی دارد؟ 10 مرحله و نشانه فرسودگی شغلی

1. نیاز به اثبات خود

اجبار برای اثبات خود احتمالاً یکی از اولین مراحل فرسودگی شغلی است. در این مرحله فرد دارای ویژگی­های زیر است:

• شک به خود
• کمال گرایی
• خودگویی منفی

افراد در این مرحله ممکن است با انجام وظایف بیش از حد و فدا کردن زمان شخصی برای پیشرفت شغلی، تلاش کنند تا شایستگی خود را اثبات کنند.

2. اعتیاد به کار

در این مرحله، حجم کاری یک فرد ممکن است غیرقابل کنترل شود و فرد احساس می­کند مجبور است علیرغم خستگی جسمی و روانی به کار ادامه دهد. حتی ممکن است فرد هنگام استراحت یا شرکت در فعالیت­های اوقات فراغت احساس گناه کنند و به جای آن باید کار کنند.

3. نادیده گرفتن مراقبت از خود و نیازهای خود

در این مرحله، یک فرد آنقدر غرق در کار شده که برای مراقبت از خود یا نیازهای اولیه‌اش تلاش چندانی انجام نمی­دهد. ممکن است یک فرد آنقدر در کار وسواس پیدا کرده باشد که برای نیازهای خود یا سلامتی خود وقت نداشته باشد.

4. ناسازگاری با دیگران

این مرحله از فرآیند فرسودگی شغلی به معنای روند تدریجی عدم تحمل دیگران است. در اینجا فرد تحریک­پذیر شده و رفتارهای مضطرب را نشان می­دهند. در این مرحله، تعامل اجتماعی ممکن است دشوار شود و زندگی اجتماعی فرد نیز ممکن است در این مرحله دچار مشکل شود.

5. انکار مشکلات نوظهور

افراد در این مرحله علائم عدم تحمل، پرخاشگری و خصومت را در محل کار یا زندگی حرفه­ای نشان می­دهند. فرد ممکن است فکر کند همکارانش بی­کفایت یا کاملا ناآگاه هستند. این یکی از مضرترین مراحل فرسودگی شغلی است.

همچنین ممکن است احساس کنند زمان محدود است و فشار فزاینده­ای را به دلیل کمبود زمان برای تکمیل کار و زندگی روزمره احساس کنند.

6. انزوا

در طول این مرحله از فرآیند فرسودگی شغلی، افراد ممکن است برای فرار از استرس کار، شروع به کناره­گیری از دوستان و خانواده کنند. به عنوان مثال، آنها ممکن است با لغو برنامه­ها، نادیده گرفتن متون و اجتناب از تماس اجتماعی احساس آرامش کنند.

7. تغییرات رفتاری

در این مرحله، دوستان و خانواده ممکن است متوجه تغییراتی در رفتار فرد شوند. تغییرات رفتاری می­تواند بسیار نگران­کننده باشد. تغییرات رفتاری می­تواند شامل موارد زیر باشد:

• افسردگی
• اضطراب
• پرخوابی یا بی­خوابی
• کناره­گیری از فعالیت­های اجتماعی
• کاهش علاقه به سرگرمی

8. گسستگی

گسستگی و جداشدگی اغلب نشانه‌های اضطراب شدید است و افراد احساس می‌کنند از احساسات و افکار خود دور شده‌اند. فرد همچنین ممکن است احساس کند که در یک جهانی زندگی می­کند که دیگر آشنا نیست. جداشدگی اغلب از احساس درماندگی، گناه و شرم ناشی می­شود. فرد همچنین ممکن است نیازهای خود را تشخیص ندهد.

9. احساس پوچی و افسردگی

کسانی که از پوچی و افسردگی رنج می­برند ممکن است احساس کنند که دیگر هیچ احساس یا هدفی در زندگی ندارند و در بلند شدن از رختخواب یا درگیر شدن در فعالیت­هایی که زمانی از آنها لذت می­بردند مشکل داشته باشند. بسیاری در این مرحله ممکن است به دنبال اشکال دیگری از رضایت باشند، مانند: پرخوری یا سومصرف الکل و…. باشد.

10. سندرم فرسودگی

آخرین مرحله فرسودگی شغلی می­تواند منجر به فروپاشی روحی یا جسمی شود. در این مرحله، فرد احتمالاً دچار خستگی جسمانی، سردرگمی ذهنی و بی­حسی عاطفی می­شود. همچنین برای افراد در این مرحله معمول است که به بیماری‌های جسمی مختلفی مانند آریتمی قلبی یا تشدید بیماری‌های جسمی خود مبتلا شوند.

آیا فرسودگی شغلی درمان می­شود؟

خوشبختانه، فرسودگی شغلی را می­توان با درمان مناسب مدیریت و درمان کرد. مرخصی گرفتن از محل کار، درگیر شدن در فعالیت‌های مراقبت از خود و جستجوی کمک حرفه‌ای می‌تواند راهی عالی برای عوض کردن شرایط و قرار گرفتن در مسیر درست باشد. برای بهبود فرسودگی شغلی خود می­توانید:

• به دنبال حمایت باشید. از عزیزان کمک بخواهید. صحبت کردن با دیگران ممکن است به شما در مقابله کمک کند. احساس تعلق شما در برابر فرسودگی شغلی محافظت می­کند.
• یک فعالیت آرامش بخش را امتحان کنید. به دنبال فعالیت­هایی باشید که می­توانند به کاهش استرس کمک کنند. به عنوان مثال به یوگا، مدیتیشن یا تنفس عمیق و…
• ورزش کنید. فعالیت بدنی منظم می­تواند به شما در مقابله با استرس کمک کند. همچنین می­تواند ذهن شما را از کار دور کند.
• بخوابید. خواب سلامتی را بازیابی می‌کند و به محافظت از سلامت شما کمک می‌کند.
• ذهن­آگاهی را تمرین کنید. ذهن آگاهی، آگاهی از آنچه در درون و اطراف شما می­گذرد بدون قضاوت یا واکنش نشان دادن است. این تمرین می­تواند به شما کمک کند با آنچه در محل کار اتفاق می­افتد کنار بیایید.

منابع:

• psychologytoday.com
• clearbehavioralhealth.com
• mayoclinic.org
• Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Burnout. In Stress: Concepts, cognition, emotion, and behavior (pp. 351-357). Academic Press.